W dniu 20 maja 2025 r. Narodowe Centrum Badań Jądrowych otrzymało informację o zatwierdzeniu raportu końcowego z przedsięwzięcia pt. „Opis techniczny badawczego wysokotemperaturowego reaktora jądrowego chłodzonego gazem” (Umowa Nr 1/HTGR/2021/14 z dnia 12.05.2021 na kwotę 60 mln złotych) przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zatwierdzenie raportu przez zespół Ministra oznacza formalne uznanie umowy za wykonaną.

Przedsięwzięcie było realizowane w latach 2021–2024 na wniosek Ministra Klimatu z dnia 10.08.2020. Było efektem intensywnej wieloletniej współpracy polsko-japońskiej w dziedzinie technologii jądrowych. Po stronie japońskiej główną rolę odgrywał bliźniaczy do Narodowego Centrum Badań Jądrowych instytut – Japońska Agencja Energii Atomowej (JAEA), za którą stały firmy komercyjne, m.in. Mitsubishi Heavy Industries, Ltd i Toshiba ESS Corporation. Partnerzy japońscy dostarczyli dokumentację źródłową opartą o działający reaktor HTTR (High Temperature Engineering Test Reactor), która została przeprojektowana przez zespół Narodowego Centrum Badań Jądrowych, w oparciu o liczne autorskie rozwiązania polskiego zespołu. Po stronie polskiej Narodowe Centrum Badań Jądrowych współpracowało w ramach tzw. wkładu lokalnego z firmą Energoprojekt Katowice oraz Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie.

W ramach przedsięwzięcia opracowany został projekt podstawowy reaktora wysokotemperaturowego chłodzonego gazem (ang. High Temperature Gas-cooled Reactor, HTGR) oraz elementy wstępnego raportu bezpieczeństwa. Reaktorowi, zgodnie z tradycją Narodowego Centrum Badań Jądrowych, nadano nazwę w postaci imienia żeńskiego – POLA (POLski Atomowy) . Charakteryzuje się on wysokim poziomem samoczynnego (opartego o prawa fizyki) bezpieczeństwa, innowacyjną konstrukcją oraz możliwością integracji z nowoczesnymi technologiami przemysłowymi. Czynnikiem chłodzącym jest obojętny chemicznie i radiacyjnie gaz – hel. POLA jest reaktorem IV generacji, który może pracować w bardzo wysokich temperaturach, sięgających nawet 750°C, w związku z czym może być użyty do produkcji ciepła procesowego w przemyśle chemicznym (temp. do 540°C), produkcji wodoru, produkcji e-paliw, wytwarzania energii elektrycznej, dostarczania ciepła niskotemperaturowego dla celów komunalnych.

Kontynuacja rozwoju technologii HTGR może stanowić cenne uzupełnienie reaktorów lekkowodnych, gdyż umożliwi dekarbonizację innych sektorów polskiej gospodarki. Budowa reaktora HTGR-POLA otwiera nowe perspektywy dla wielu sektorów polskiego przemysłu, w tym chemicznego, petrochemicznego, ciepłowniczego, motoryzacyjnego poprzez dostarczanie im ciepła przemysłowego oraz stanowi odpowiedź na wyzwania transformacji energetycznej tych sektorów. HTGR-POLA może również znaleźć zastosowanie przy produkcji wodoru oraz w ciepłownictwie. Jest też szansą na rozwój polskiego know-how, budowę kompetencji i zaplecza badawczego, a także wzmocnienie krajowego łańcucha dostawców dla energetyki jądrowej.

Obecnie przed Narodowym Centrum Badań Jądrowych stoi wyzwanie w postaci przeprowadzenia badań lokalizacyjnych i środowiskowych, przygotowania projektu technicznego, licencjonowania, budowy i uruchomienia reaktora, na co konieczne jest pozyskanie odpowiednich środków finansowych. W tym zakresie prowadzone są rozmowy z partnerami biznesowymi z branży chemicznej, ciepłowniczej oraz motoryzacyjnej, a także ze stosownymi instytucjami rządowymi.